بدون غلوّ می توان ادعا کرد، عمده ترین گفتمان سال های اخیر در میان اندیشه ورزان مسلمان بحثِ «سنت و مدرنیته» یا «دینداری و تجدد» بوده است. نگاهی گذرا به بحث های آکادمیک و روشنفکرانه و یا به عناوین کتاب ها و مقالاتِ منتشرشده در این سال ها و همینطور به تنش ها و تحولات اجتماعی-سیاسی در جوامع مسلمان به روشنی نشان می دهد که پرسش اساسی و هنوز به صورت نهایی بی پاسخ مانده، اینست که چگونه می توان در دامن سنت ها و به ویژه سنت های دینی بر اساس معیارهای اجتماعی و سیاسی جامعه مدرن زنده گی کرد. انسان شرقی مسلمان در عصر مدرن زنده گی می کند و با ویژه گی های این عصر آشنا است؛ از یکسو با پیشرفت های علمی، اقتصادی، صنعتی و آسایش های برآمده از آن و از سوی دیگر با ویژه گی های سیاسی و اجتماعی از قبیل آزادی اندیشه، آزادی بیان، آزادی عقیده، حکومتِ قانونمدار، دموکراسی و حقوق بشر. و او باید در برابر این تغییرات بنیادی در عرصه های مختلفِ زنده گی موضع خود را مشخص کند. تا آنجا که به مزایای مادّی و استفاده از فراورده های صنعتی زنده گی مدرن مربوط می شود، انسان سنتی و دیندار نه تنها مخالفتی با آنها ندارد بلکه خواهان و مشوّق آنها هم می باشد. تضاد میان سنت و مدرنیته آنجا عیان می شود که او با پیش فرض های فکری، فلسفی، معرفت شناسانه و در نهایت با نوع سیستم سیاسی و اجتماعی برآمده از این پیش فرض ها درگیر می شود.
در این گفتمان باید پیش از همه به دو پرسش زیر پاسخ گفت: منظور از سنت (دینی) که یک سوی این قضیۀ نزاع برانگیز است، چیست؟ منظور ازمدرنیته، سوی دیگر این قضیه، چه می باشد؟ معمولاً وقتی در این گفتمان از سنت سخن گفته می شود، منظور بیشتر سنت دینی یا اسلامی و به طور خلاصه دین یا اسلام و به ویژه وجهۀ فقهی آن یعنی قانون دینمدار و به تعبیر رایج شریعت است. و اما مدرنیته که بسیاری از آن به تجدد هم تعبیر می کنند دارای ویژه گی های عمده چندی است: پیشرفت علمی و تکنیکی، سرعت سرسام آور در همه بخش های زنده گی، قداست زدایی و حتی ارزش زدایی از باورها و اعتقادات سنتی و یک نوع نگاهِ کاملاً عقل محور به زنده گی. ولی مهمترین ویژه گی مدرنیته که آن را رو-در-روی باورهای دینی قرار می دهد و از یک تضاد جدی میان رویکرد مدرن و زنده گی دینمدارانه پرده برمی دارد، آزادی فردی است و آنهم آنچنان که هابرمس می گو ید در سه بُعد: آزادی در شناخت، آزادی در تعیین سرنوشتِ خویش و آزادی در واقعیت بخشیدن به خویش.
به هررو پرداختن به نزاع سنت و مدرنیته یا تقابل دینمداری و تجدد به معنای جدی گرفتن هردو مقوله و شناخت آن دو است. دفاع بی قید و شرط ازسنت (دینی) بدون بحث و بررسی مقولۀ مدرنیته و به ویژه بنیادهای فلسفی و معرفت شناسانۀ آن به همان اندازه داوری یکسویه است که پیشنهاد راه حل های برآمده از متن تاریخ فرهنگی و تفکر فلسفی اروپا بدون توجه به پیچیده گی های سنت، اندیشه و فرهنگ در جوامع اسلامی.
کتاب «شکیبایی، دموکراسی وحقوق بشر» تلاش دارد تا بعضی از ابعاد گفتمان سنت و مدرنیته را که در بالا به آنها اشاره رفت، روشن بسازد. این اثر مجموعۀ چند مقاله، مصاحبه و ترجمۀ عباس پویا است که به تازه گی از سوی انتشارات عرفان منتشر شده است.